સંદીપ રાજવાડે, નવી દિલ્હી.
દ્રૌપદી મુર્મુની એક સામાન્ય ઘરની દીકરીથી રાષ્ટ્રપતિ બનવા સુધીની સફર પ્રેરણાદાયી છે. તેમના પર લખાયેલ પુસ્તક જીવનમાં પહાડની જેમ વેદના અને સંઘર્ષ પછી ફરી ઉભા થવાની કહાની જણાવે છે. અંગ્રેજીમાં લખાયેલ પુસ્તક ડિસેમ્બરમાં લોન્ચ કરવામાં આવશે. આ પછી તે હિન્દી અને ઓડિયામાં આવશે. આ ઘટના 1969ની છે. બાસુદેવ બેહેરા ઓડિશાના મયુરભંજ જિલ્લાની ઉપરબેદા ઇંગ્લિશ સ્કૂલમાં શિક્ષક હતા. દાદાના અવસાનને કારણે તેણે મુંડન કરાવ્યું હતું અને ટોપી પહેરીને શાળાએ આવતા હતા. એક દિવસ બ્લેકબોર્ડ સાફ કરવા માટે ડસ્ટર ન મળ્યું તેથી તેણે તેની ટોપી વડે બોર્ડ સાફ કરવાનું શરૂ કર્યું. આ જોઈને બધા બાળકો હસવા લાગ્યા. પરંતુ વર્ગમાં હાજર એક વિદ્યાર્થીનીને તે પસંદ ન આવ્યું. ઘરે ગયા પછી તેણીએ જૂના કપડામાંથી બે ડસ્ટર તૈયાર કર્યા અને બીજા દિવસે તેને શાળાએ લાવ્યા. ઘરના કોઈને પણ તેનો ઉલ્લેખ કર્યો ન હતો. આજે આખો દેશ એ વિદ્યાર્થનીના હાથમાં છે જેણે માત્ર સાતમા ધોરણમાં જ આટલી સંવેદનશીલતા અને જવાબદારી બતાવી હતી. તે ભારતના રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મૂર્મુ છે.
મયુરભંજના નાનકડા ગામમાં બાયડાપોસીમાં જન્મેલી એક સરળ છોકરી દ્રૌપદી મૂર્મુની દેશના સર્વોચ્ચ બંધારણીય પદ સુધીની સફર ખરેખર પ્રેરણાદાયી છે. જીવનમાં કોઈને નફરત ન કરનાર, દરેકને મદદ કરનાર અને દરેક જવાબદારી માટે હંમેશા તત્પર રહેનારી દ્રૌપદીને બાળપણથી જ સમયનો વ્યય કરવો પસંદ ન હતો. પુસ્તક “President Droupadi Murmu: A Reflection of Changing Bharat” (પ્રેસિડેન્ટ દ્રૌપદી મુર્મુઃ એ રિફ્લેક્શન ઓફ ચેન્જિંગ ભારત) તેમના જીવન સાથે જોડાયેલી ઘણી બધી અકથિત બાબતો અને અદ્રશ્ય પાસાઓને ઉજાગર કરે છે.
આ પુસ્તક ડો. વિજયા લક્ષ્મી મોહંતી દ્વારા લખવામાં આવ્યું છે. જે તેમના રાજકીય માર્ગદર્શક મનોરંજન મોહંતીની પુત્રી છે. ડિસેમ્બરમાં તેમના રાષ્ટ્રપતિ બન્યાના 6 મહિના પૂર્ણ થવાના અવસરે તેનું વિમોચન કરવામાં આવશે. સર્વોચ્ચ બંધારણીય પદ સુધી પહોંચતા સામાન્ય નાગરિકની ગાથા છે. આ પુસ્તક અંગ્રેજીમાં લખવામાં આવ્યું છે. જેમાં રાષ્ટ્રપતિના સંઘર્ષમય જીવન, દુઃખ, પડકારો અને શીખો અને રાજકીય સફરનું રસપ્રદ વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. આ વર્ણન ગામડા, શાળા-કોલેજ, સંસ્થાના સાથીઓના મુખેથી જીવંત બન્યું છે. આવી ઘટનાઓ છે જેનાથી લોકો હજુ અજાણ છે. દુ:ખની તે ક્ષણોનો પણ ઉલ્લેખ છે જે કોઈપણ વ્યક્તિને સરળતાથી વિચલિત કરી દે છે.
આવી જ એક ક્ષણ તેમના જીવનમાં આવી જ્યારે તેમના મોટા પુત્ર લક્ષ્મણનું અચાનક અવસાન થયું. 25 વર્ષના યુવાન પુત્રને ગુમાવવાનો આઘાત એટલો ઊંડો હતો કે તે તરત જ ભાંગી પડ્યા. તેણે પોતાની જાતને એક રૂમમાં બંધ કરી દીધી. તેની હાલત જોઈ તેના પતિ અને પરિવારના અન્ય સભ્યો ખૂબ ચિંતિત થઈ ગયા. આખરે આ સ્થિતિમાંથી બહાર આવવા માટે તેણે ધ્યાન શરૂ કર્યું અને પોતાને નવી જવાબદારીઓ માટે તૈયાર કરી.
તેમની પાસે હંમેશા જવાબદારી અને સહકારની ભાવના હતી. 1979 માં રામા દેવી કન્યા મહાવિદ્યાલયમાંથી સ્નાતક થયા પછી તે તેની બહેન ડેલ્હા સોરન અને અન્ય ચાર છોકરીઓ સાથે શેરિંગમાં રહેતી હતી. કોલેજનો અભ્યાસ પૂરો કર્યા બાદ તેણે પરિવારની આર્થિક જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. આ દરમિયાન તે તેની સાથે રહેતી યુવતીઓ માટે ખાવાનું બનાવતી, બજારમાંથી જરૂરી વસ્તુઓ લાવતી અને ઓફિસ પણ જતી.
આજના યુગમાં રાજકારણીઓ પાસેથી નૈતિકતાની અપેક્ષા નિરર્થક બની રહી છે. પરંતુ દ્રૌપદી મૂર્મુ તેને જાહેર જીવનમાં આવશ્યક માને છે. 2009 માં તેણીને અન્ય પક્ષો તરફથી ઘણી મોટી ઓફર કરવામાં આવી હતી. પરિવારના કેટલાક સભ્યો પણ તે જ કરવા માંગતા હતા. પરંતુ તેણીએ ઓફરો કરતાં વફાદારી પસંદ કરી હતી. રાષ્ટ્રપતિ તરીકેની તેમની ચૂંટણી કદાચ આ નૈતિકતાનું પરિણામ છે.
દ્રૌપદી મુર્મુના મિત્રો અને શિક્ષકોને ટાંકીને પુસ્તકમાં ઘણી રસપ્રદ વાતો પણ કહેવામાં આવી છે. કનક લતા મંડલના પિતા જુગલ કિશોર મંડલ જેઓ ઉપરબેડા શાળામાં શિક્ષક હતા. કનક લતા સાતમા ધોરણ સુધી તેમના મિત્ર હતા. કનક લતા કહે છે, મેં સાતમા ધોરણ સુધી તેમની સાથે અભ્યાસ કર્યો હતો. અભ્યાસ પ્રત્યેનો તેમનો જુસ્સો અને સમર્પણ અદ્ભુત હતું. દરરોજ તે ગટર પાર કરીને શાળાએ આવતી હતી. તે ખૂબ જ આજ્ઞાકારી છોકરી હતી. તેની માતાના આદેશ મુજબ તે શાળામાંથી બહાર નીકળતાં જ ઘરે પરત ફરતી હતી. તેની માતા પણ મને પ્રેમ કરતી હતી. અમે બંને એકબીજાનું ધ્યાન રાખતા. આજે હું મારા પરિવાર સાથે રાઉરકેલામાં રહું છું અને ઘણીવાર તેમની સાથે શાળામાં વિતાવેલા દિવસોને યાદ કરું છું.
ઉપરબેડા શાળામાં તેની મિત્ર તાપતિ મંડળના જણાવ્યા અનુસાર, દ્રૌપદીને અભ્યાસમાં ઊંડો રસ હતો. તેને સમય બગાડવો ગમતો ન હતો. મેં તેને ક્યારેય કોઈની સાથે ખરાબ વર્તન કરતા કે અસભ્ય વર્તન કરતા જોયા નથી. રમતગમતની સાથે તે એકેડેમિક ટોપર હતી અને શાળા દ્વારા આયોજિત મ્યુઝિકલ ચેર, કબડ્ડી અને ઝિલપી રેસમાં ભાગ લેતી હતી.
તપતિ કહે છે, અમે પાડોશી હતા. મકરસંક્રાંતિના દિવસે અમે ટુસુના મેળામાં સાથે જતા. ત્યાંથી પુસ્તકો અને શાહી ખરીદતા હતા. એ દિવસોમાં અમારી પાસે બોલ પેન કે ફાઉન્ટેન પેન નહોતી. અમે વાંસને ફાડીને પેન બનાવતા અને દાવાતમાં ડુબાડીને લખતા. તપતિએ જણાવ્યું કે તેણે પોતે વહેલા લગ્ન કરી લીધા હતા. પતિની નિવૃત્તિ બાદ હવે તે ઉપરબેડામાં રહે છે. દ્રૌપદી મૂર્મુ ઓડિશામાં મંત્રી તરીકેના રોકાણ દરમિયાન અને અન્ય ઘણા પ્રસંગોએ તેમને મળવા માટે બોલાવતા હતા. જોકે પારિવારિક જવાબદારીઓને કારણે તે ક્યારેય તેને મળવા જઈ શકી નહીં. પરંતુ આજે તે તેને મળવા માંગે છે અને રાષ્ટ્રપતિ ભવન પણ જોવા માંગે છે.
બિશ્વેવર મોહંતા 1967માં ઉપરબેડા ME શાળાના મુખ્ય શિક્ષક બન્યા અને દ્રૌપદી 1968માં શાળામાં જોડાઈ. જૂના દિવસોને યાદ કરીને તેણે પુસ્તકમાં કહ્યું છે, તે ખૂબ જ શાંત અને સરળ હતાં. મોનિટર તરીકે સમગ્ર વર્ગને સારી રીતે સંચાલન કરતા હતા. અભ્યાસ દરમિયાન કોઈ શંકા હોય તો તેઓ તરત જ તેમનો હાથ ઊંચો કરે અને તેને સવાલનો સંપૂર્ણ જવાબ મળે પછી જ શાંતિથી બેસે.
દ્રૌપદી મૂર્મુ 1970 માં સાતમું ધોરણ પાસ કર્યા પછી ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે ભુવનેશ્વર ગયેલી ગામની પ્રથમ છોકરી હતા. અભ્યાસની સાથે તેણે સ્પોર્ટ્સ અને સિંગિંગ કોમ્પિટિશનમાં પણ ટોપ કર્યું હતું. મોહંતાના કહેવા પ્રમાણે અભ્યાસમાં તેમના સમર્પણને જોઈને એવું લાગતું હતું કે તે એક દિવસ ચોક્કસપણે શિક્ષક બનશે. ક્યારેય વિચાર્યું ન હતું કે તેઓ રાષ્ટ્રપતિ બનશે.
દ્રૌપદી મૂર્મુ પરિવારના નજીકના ડૉ. વિજયા લક્ષ્મી મોહંતીએ પણ આ પુસ્તકમાં રાષ્ટ્રપતિના જીવન પ્રવાસ દ્વારા ભારતીય મૂલ્યોને રેખાંકિત કર્યા છે. તે વાચકોને વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહીના ઓછા જાણીતા ભૌગોલિક પ્રદેશો અને સાંસ્કૃતિક વારસાને અન્વેષણ કરવાની તક પણ આપે છે. પુસ્તકમાં લોકોને પ્રેરણા આપવા માટે ઘણી ઉર્જા છે. તેના દ્વારા મહિલા સશક્તિકરણનું મહત્વ પણ સમજી શકાય છે. ડૉ. વિજયા વર્માથન માનવ સંસાધન વિકાસ કેન્દ્રના નિયામક છે. શ્રી શ્રી યુનિવર્સિટીમાં અન્ય જવાબદારીઓ સાથે જનસંપર્ક અને સામાજિક આઉટરીચના વડા છે.
પુસ્તક પ્રકાશિત કરનાર દિલ્હીના જ્ઞાન બુકના ડિરેક્ટર અમિત ગર્ગ કહે છે, દેશની સૌથી મોટી પોસ્ટ પર એક સામાન્ય છોકરીનું બેસવું એ ભારતની લોકશાહીની સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ છે. તેણી જ્યાંથી અહીં આવી છે તે સમુદાય અને સ્થળની સફર પોતે જ ખાસ અને પ્રેરણાદાયી છે. જ્ઞાન બુકના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર બીપી ગર્ગે કહ્યું કે લગભગ 20 હજાર લેખકો વચ્ચે ચર્ચા કર્યા પછી અમને એવા લેખક મળ્યા જે ખરેખર તેમના જીવનને લખી શકે. આ પુસ્તક અંગ્રેજીમાં બહાર પાડવામાં આવી રહ્યું છે. ટૂંક સમયમાં તેના હિન્દી અને ઓડિયા સંસ્કરણો પ્રકાશિત કરવામાં આવશે. આ પુસ્તક પ્રકાશિત કરવાનો હેતુ તેમના જીવનની પ્રેરણાદાયી વાર્તા દરેક વર્ગ સુધી પહોંચે તેવો છે.