ભારતે તમામ પડકારો છતાં મુશ્કેલીઓ દૂર કરી, દેશના આર્થિક વિકાસ પાછળ મજબૂત પાયો છે

ધર્મકીર્તિ જોષી.
હાલમાં વિશ્વભરમાં એકબાજુ મોંઘવારીએ માજા મુકી છે. તો બીજી બાજુ મંદીમાં અનેક દેશો સપડાઈ ગયા છે. તો બીજી બાજુ કોરોના મહામારી અને રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના યુદ્ધના પગલે અનેક દેશોમાં મુશ્કેલી ઉભી થઈ છે. હાલમાં તમામ દેશોના અર્થતંત્ર ડામાડોળ થઈ ચૂક્યા છે.

વૈશ્વિક અર્થતંત્ર આર્થિક મંદીની પકડમાં છે તેમાં હવે કોઈ શંકા નથી. તેનું મોટું કારણ વિકસિત વિશ્વમાં ખાસ કરીને અમેરિકા અને યુરોપિયન દેશોમાં આર્થિક મંદીનો અવાજ છે. આજે આખું વિશ્વ એકબીજા સાથે જોડાયેલું હોવાથી કોઈ એક ભાગ અસ્પૃશ્ય રહે તે શક્ય નથી. આના સંકેતો પણ દેખાઈ રહ્યા છે.

અમેરિકા અને યુરોપ ભારતીય માલસામાન અને સેવાઓના મોટા ખરીદદારો છે અને તેઓ ભારતના વિદેશી વેપારમાં લગભગ 33 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. તેથી ત્યાંની માંગમાં ઘટાડાની અસર આપણી નિકાસ પર દેખાઈ રહી છે. તાજેતરના આંકડાઓમાં નિકાસમાં 16.7 ટકાનો ઘટાડો તેની પુષ્ટિ કરે છે.

વિકસિત દેશો, વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાના મુખ્ય ચાલકો, માત્ર મંદીનો સામનો કરી રહ્યા નથી. પરંતુ ફુગાવાના પ્રચંડ પડકારનો પણ સામનો કરી રહ્યા છે. ફુગાવાને અંકુશમાં રાખવા માટે ત્યાં કેન્દ્રીય બેંકો વ્યાજ દરોમાં વધારો કરી રહી છે અને તેના કારણે અનિવાર્ય પરિસ્થિતિમાં ભારત જેવા દેશોમાં આ જ વ્યૂહરચના અપનાવવામાં આવી રહી છે.

રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ પણ મે મહિનાથી વ્યાજ દરો વધારવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી દીધી છે. સામાન્ય રીતે કેન્દ્રીય બેંકની આવી કવાયતની અસર નવથી 12 મહિનામાં જોવા મળે છે. મોંઘી લોનને કારણે આર્થિક ગતિવિધિઓને અસર થશે તે સ્વાભાવિક છે. મોંઘવારી ભારત માટે પણ મોટો માથાનો દુખાવો બની રહી છે.

રિઝર્વ બેંકની નાણાકીય કડકાઈથી લઈને સરકાર દ્વારા પુરવઠા શૃંખલાના મોરચે ઉઠાવવામાં આવતા પગલાઓ પણ ફુગાવાની ગતિને ઈચ્છિત સ્તર સુધી ઘટાડવામાં અસરકારક સાબિત થઈ રહ્યા નથી. ફુગાવો હજુ પણ અસ્વીકાર્ય સ્તરે છે.આ દરમિયાન કાચા માલની કિંમત એટલે કે ઈનપુટ્સની કિંમતમાં થોડો ઘટાડો થયો છે. પરંતુ કંપનીઓ તેનો લાભ ઉપભોક્તાઓ સુધી પહોંચાડવામાં આનાકાની કરી રહી છે.

આનું એક કારણ એ હોઈ શકે છે કે તેઓ મોંઘા ઈનપુટ્સને કારણે ભૂતકાળમાં થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. જો ઇનપુટના ભાવમાં ઘટાડો કરવાની પ્રક્રિયા ચાલુ રહેશે તો વહેલા કે મોડા કંપનીઓ તેનો લાભ ગ્રાહકો સુધી પહોંચાડશે અને જેનાથી મોટી રાહત થશે.

ખાદ્યપદાર્થોના ભાવ પણ આસમાને પહોંચ્યા છે. આ વર્ષે ઘઉંના ભાવે મુશ્કેલી સર્જી છે. જો કે મોંઘવારીમાંથી છુટકારો મેળવવાના મોરચે કેટલાક સકારાત્મક સંકેતો દેખાવા લાગ્યા છે. જેમ કે રવિ પાક સારો થવાની ધારણા છે.

જમીનમાં જરૂરી ભેજ અને જળાશયોમાં પૂરતા પ્રમાણમાં પાણી હોવાને કારણે વધુ સારા ઉત્પાદનની આશા છે. આ વર્ષે ઘઉંના વાવેતરમાં પણ વધારો થયો છે. ત્યારે હવે જો કોઈ પ્રતિકૂળ હવામાનની ઘટના ન બને તો ખાદ્ય ઉત્પાદનોનો પુરવઠો વધુ સારો રહેશે. જે વધતી કિંમતોને નિયંત્રિત કરશે.

ક્રૂડ ઓઈલની કિંમતોમાં ઘટાડો થવાથી પણ આરામ મળે છે. પરંતુ ડોલર સામે રૂપિયાની વધઘટને કારણે તેનો અપેક્ષિત લાભ મળી રહ્યો નથી. જ્યાં સુધી રૂપિયાની વાત છે તો તેમાં વૈશ્વિક અનિશ્ચિતતાના વાતાવરણમાં પણ તેનું અત્યાર સુધીનું પ્રદર્શન ઠીક કહેવાય. ડૉલર સામે 83 સુધી ગયા બાદ તેણે મજબૂતીની દિશામાં પગલાં લીધાં છે. તેમ છતાં તેમાં સંભવિત અસ્થિરતાને નકારી શકાય તેમ નથી.

મોટા દેશોમાં મંદીનો અવાજ, બેલગામ ફુગાવો અને ચલણની વધઘટ જેવા પરિબળો આર્થિક નીતિની સ્થાપના પર ભાર મૂકે છે. પરંતુ તેમ છતાં વિશ્વ ભારત તરફ મોટી આશા સાથે જોઈ રહ્યું છે. આર્થિક વૃદ્ધિમાં ઘટાડાનો અંદાજ ચોક્કસ લગાવવામાં આવી રહ્યો છે.

પરંતુ ભારત હજુ પણ વિશ્વમાં સૌથી ઝડપથી વિકસતી મોટી અર્થવ્યવસ્થા તરીકે ઉભરી રહ્યું હોય તેવું લાગી રહ્યું છે. આ કારણોસર આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્રા કોષે તેને ‘અંધારામાં આશાનું એકમાત્ર કિરણ’ ગણાવ્યું છે.તે પણ કારણ વગર નથી. તેની પાછળ નક્કર આધારો છે. કારણ કે ભારતીય બેંકિંગ સિસ્ટમ મજબૂત સ્થિતિમાં છે.

યાદ રાખો કે બેંકિંગ સિસ્ટમ જ આર્થિક પ્રવૃત્તિઓને ઉર્જા પ્રદાન કરે છે. ભારતીય ઉદ્યોગની સ્થિતિ પણ સારી દેખાઈ રહી છે. મોટાભાગની નાની-મોટી કંપનીઓ પણ સારી સ્થિતિમાં છે. તેમના પર ઓછું દેવું હોવાથી રોકડ પણ પર્યાપ્ત છે. આ તેમને કોઈપણ સંભવિત મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવા માટે વધુ સારી રીતે તૈયાર બનાવે છે.

સરકાર દ્વારા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં રોકાણને આપવામાં આવેલી પ્રાધાન્યતાની અસર બહુવિધ ક્ષેત્રોમાં થશે. જેનાથી સમગ્ર અર્થતંત્રને ફાયદો થશે. પ્રોડક્શન લિન્ક્ડ ઇન્સેન્ટિવ એટલે કે PLI જેવી સરકારી પહેલ પણ ફળદાયી બનવાની અપાર સંભાવના ધરાવે છે. જંગી સબસિડી આપવા છતાં સરકાર તેની તિજોરીને સંતુલિત કરવામાં સફળ રહી છે.

GST જેવા કરવેરા સુધારાએ આમાં ફાળો આપ્યો છે. સરકારે ડિજીટલાઇઝેશનને આપેલા ઝડપી વિસ્તરણને કારણે સરકારી યોજનાઓમાં લીકેજ અટકાવીને સંસાધનોનો વેડફાટ બંધ થયો છે.ભારતની યુવા વસ્તી પણ અર્થતંત્ર માટે વરદાન છે. પરંતુ નવી આર્થિક તકોનો લાભ લેવા માટે પૂરતા કૌશલ્ય વિકાસનો અભાવ છે. યુવાનોને જરૂરી કૌશલ્યોથી સજ્જ કરીને સરકાર અર્થતંત્રને વધુ વેગ આપી શકે છે.

(લેખક ક્રિસિલના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી છે)