Gujarat Assembly Elections 2022: ભાજપ, કોંગ્રેસ અને આમ આદમી પાર્ટીનો પડકાર, પરંતુ પરિણામો ‘આપ’ને સૌથી વધુ અસર કરશે

રાહુલ વર્મા. Gujarat Vidhan Sabha election 2022.
હિમાચલમાં મતદાન પૂર્ણ થઈ ગયું છે. જ્યારે ગુજરાતમાં વિધાનસભા ચૂંટણી અને દિલ્હીમાં મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન-એમસીડીની ચૂંટણીનો ઉત્સાહ ચરમસીમાએ છે. ત્રણેય જગ્યાએ ભાજપ સત્તામાં છે. જે કોંગ્રેસ અને આમ આદમી પાર્ટી સાથે સ્પર્ધા કરી રહી છે. જો કે ચૂંટણીમાં આ ત્રણેય પક્ષો માટે ઘણું બધું દાવ પર છે. પરંતુ આ ચૂંટણીના પરિણામોની સૌથી વધુ અસર આપના રાજકીય સ્વાસ્થ્યને થશે એમ કહેવું ખોટું નહીં હોય. આ બતાવશે કે દિલ્હીમાં અરવિંદ કેજરીવાલનો જાદુ ચાલુ રહે છે કે કેમ ? AAP અને તેના નેતા કેજરીવાલની રાષ્ટ્રીય મહત્વાકાંક્ષાઓ જાણીતી છે. જો કે ભાજપ અને કોંગ્રેસ પછી આ પાર્ટી એકમાત્ર એવી પાર્ટી છે. જેની બે રાજ્યોમાં સરકાર છે. પરંતુ આ રાજ્યો રાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં કોઈ મોટી સ્થિતિ ધરાવતા નથી.

પંજાબ અને દિલ્હીમાં લોકસભાની કુલ 20 બેઠકો છે અને એ તમામ બેઠકો AAP જીતી શકશે તે નિશ્ચિત નથી. ત્યારે જો તમે રાષ્ટ્રીય મંચ પર તમારી જાતને વિસ્તારવા માંગો છો તો આ ચૂંટણીઓમાં સારો દેખાવ તેના માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ રહેશે. આ સાથે કેજરીવાલ વિપક્ષી છાવણીના મજબૂત ચહેરા તરીકે ઉભરી આવશે. નહિંતર તેઓ તેમની મર્યાદામાં બંધાઈને રાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં હાંસિયામાં જશે.AAPની વ્યૂહરચના જોતા એવું લાગે છે કે પાર્ટી આ પરિણામોના મહત્વને સારી રીતે સમજે છે. કારણ કે રાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં તેની સંભાવનાઓનો માર્ગ આ ચૂંટણીઓ દ્વારા જ ખુલી શકે છે. આનાથી જ ખબર પડશે કે AAP ખરેખર ઈન્ટરનેટ મીડિયાના કોરિડોર સુધી સીમિત પાર્ટી છે કે પછી દેશમાં તેનો રાજકીય આધાર પણ વિસ્તરી રહ્યો છે?

ચૂંટણીને લઈને AAPની ગંભીરતાનો અંદાજ આ વ્યૂહરચના પરથી લગાવી શકાય છે કે અગાઉ તે દરેક જગ્યાએ પૂરા જોશ સાથે ચૂંટણી લડતી જોવા મળતી હતી. પરંતુ અચાનક તે હિમાચલથી દૂર થઈ ગઈ અને ગુજરાત અને દિલ્હીમાં તેની સંપૂર્ણ તાકાત લગાવી દીધી. શક્ય છે કે તેણે ભૂતકાળની ભૂલોમાંથી શીખ્યા હોય. છેલ્લી વખતે AAP એ ગોવા અને ઉત્તરાખંડમાં પણ જોરશોરથી ચૂંટણી લડી હતી. પરંતુ ત્યાં અપેક્ષિત સફળતાના અભાવને કારણે તેને જાણવા મળ્યું છે કે આ ક્ષણે તમામ મોરચે આગળ વધવું તેના માટે શક્ય નથી. કારણ કે પાર્ટી પાસે માત્ર થોડા જ લોકપ્રિય ચહેરાઓ છે.

ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણીની સાથે દિલ્હીમાં મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનની ચૂંટણીએ આમ આદમી પાર્ટીની મૂંઝવણમાં ઉમેરો કર્યો. AAPનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દિલ્હીની મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનની સત્તા કબજે કરવાનો છે. જ્યાં લાંબા સમયથી ભાજપનો દબદબો છે. આ સાથે જ ગુજરાતમાં તે કોઈક રીતે ઓછામાં ઓછા બીજા નંબરે આવે તેવો પ્રયાસ કરશે. જેથી આગામી ચૂંટણીમાં તે પોતાને અસરકારક વિકલ્પ તરીકે રજૂ કરી શકે. જેવી રીતે તેણે પંજાબમાં કર્યું.

આમ આદમી પાર્ટી માટે સૌથી વધુ સંભાવનાઓ દિલ્હીમાં છે અને તેની સાથે સાથે મોટા પડકારો પણ છે. AAPની રાજકીય સફર અહીંથી શરૂ થઈ હતી અને દિલ્હી પણ તેનો સૌથી મજબૂત ગઢ છે. જો કે વિધાનસભામાં જંગી જીત મેળવવા છતાં પાર્ટીને અહીંની રાજકીય સ્થિતિ અનુસાર લોકસભા અને મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનમાં સફળતા મળી શકી નથી. આ વખતે દિલ્હીની ત્રણેય મહાનગરપાલિકાની વ્યવસ્થા નાબૂદ કર્યા બાદ સંકલિત મહાનગરપાલિકા માટે ચૂંટણી યોજાઈ રહી છે.

જો આપણે રાજકીય સ્થિતિના માપદંડ પર નજર કરીએ તો દિલ્હીના ભાવિ મેયરને રાજ્યના મુખ્યમંત્રી જેવો જ દરજ્જો મળશે. ત્યારે હવે આપ જીતવા માટે જ વિચારશે. જેના માટે તે લાંબા સમયથી તૈયારી કરી રહી હતી. જો પાર્ટી અહીં ચૂંટણી જીતે છે તો તે જેને મેયર બનાવે છે તે રાજ્યના રાજકારણમાં કેજરીવાલના રાજકીય અનુગામી તરીકે જોવામાં આવશે અને AAP વડા પોતાને કેન્દ્રીય રાજકારણમાં વધુ સક્રિય રાખશે.

ભૂતકાળની ચૂંટણીની નિષ્ફળતાઓમાંથી શીખવા ઉપરાંત AAPએ પણ પોતાની જાતને વૈચારિક રીતે સ્થાપિત કરવાનું શરૂ કર્યું છે. એક રીતે જોવા જઈએ તો ભાજપના રાષ્ટ્રવાદને પડકારવાની કે તેનાથી એક ડગલું આગળ વધવાની હરીફાઈ લાગી રહી છે. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડનો મુદ્દો હોય કે પછી ચલણી નોટો પર લક્ષ્મી-ગણેશના ચિત્રોના સૂચન હોય AAP હિંદુઓને એક સંદેશ આપવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે કે તેને હિંદુ વિરોધી પક્ષ તરીકે ન જોવો જોઈએ.

બિલકિસ બાનોનો મુદ્દો ગુજરાતમાં જોર પકડી રહ્યો હતો પરંતુ AAPએ તેનાથી દૂર રહેવાનું યોગ્ય માન્યું. આ પહેલા AAPએ પણ કાશ્મીર મુદ્દે ભાજપના સ્ટેન્ડને સમર્થન આપ્યું હતું. દિલ્હીની છેલ્લી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં કેજરીવાલ પોતાને હનુમાન-ભક્ત ગણાવતા હતા. સામાન્ય રીતે AAP વિશે એવું કહેવામાં આવે છે કે પક્ષનું વલણ વૈચારિક રીતે ખૂબ જ અનિર્ણાયક છે. તેથી આ બધા દ્વારા તમે એક જ સંદેશ આપવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યાં છો કે અન્ય મુખ્ય પ્રવાહની પાર્ટીઓની જેમ તેનો પણ એક વૈચારિક આધાર છે અને તે ધાર્મિક-આધારિત છે. સામાજિક રાષ્ટ્રીય મહત્વના મુદ્દાઓ પર સ્પષ્ટ વલણ લે છે.

AAP વધુ એક મોરચે બીજેપી સાથે હાથોહાથ લડી રહી છે. આ ‘રેવડી રાજકારણ’નો મોરચો છે. ભૂતકાળમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ રેવડી રાજનીતિને દેશ માટે ખતરનાક ગણાવી હતી, તેની પાછળ એવું માનવામાં આવતું હતું કે તેઓ AAPનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા છે. AAP જે રીતે ચૂંટણીમાં મફતના વચનો આપે છે. તેનાથી સરકારી યોજનાઓને લઈને નવી ચર્ચા શરૂ થઈ છે. આવી સ્થિતિમાં આપની સફળતાને કારણે રેવડી-રાજનીતિની ચર્ચા વધુ વેગ પકડશે. તમે સામાજિક જૂથોને ઓળખવામાં અને તેમને એકત્ર કરવામાં પણ રોકાયેલા છો.ઉદાહરણ તરીકે ગુજરાત જેવા પ્રમાણમાં સમૃદ્ધ રાજ્યમાં તે ગરીબોને નિશાન બનાવી રહ્યું છે. જેઓ હજુ પણ કોઈ કારણોસર પછાત છે. પાર્ટી મફત યોજનાઓ દ્વારા તેમને મદદ કરીને પોતાનો દબદબો બનાવવા માંગે છે. જેથી તેનો આધાર તૈયાર થઈ શકે. આપે દિલ્હીના મધ્યમ વર્ગ અને પંજાબમાં મોટા ખેડૂતો અને જાટ શીખો સુધી પહોંચીને આ પ્રયોગ સફળતાપૂર્વક કર્યો છે.

(લેખક સેન્ટર ફોર પોલિસી રિસર્ચમાં ફેલો છે)