વિવેક દેવરાય/આદિત્ય સિંહા:
અમૃતકલનું આ પ્રથમ બજેટ વિકસિત ભારતના વિશાળ સંકલ્પને પૂર્ણ કરશે. તે મોદી સરકારના 'સબકા સાથ, સબકા વિકાસ અને સબકે વિશ્વાસ' ના મૂળ મંત્ર પર આધારિત છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય સમાવિષ્ટ વિકાસ એટલે કે સમાજના છેલ્લા વ્યક્તિ સુધી પહોંચવાનો અને સમાજના દરેક વર્ગની ક્ષમતાને ઉજાગર કરવાનો છે. મધ્યમ વર્ગને જે ટેક્સ રાહત મળી છે તે ઉપરાંત ખેડૂતો, યુવાનો, મહિલાઓ અને વૃદ્ધોના હિતોનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. મોદી સરકારના વર્તમાન કાર્યકાળનું આ છેલ્લું પૂર્ણ બજેટ હતું. ઘણા લોકોએ આ કારણોસર આશા રાખી હશે કે સરકાર મતદારોને આકર્ષવા માટે લોન માફી અને મફત જેવી વસ્તુઓનું વિતરણ કરવા માટે તેની તિજોરી ખોલશે. આવા લોકો નિરાશ થયા જ હશે.
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણના બજેટ પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે સરકારની પ્રાથમિકતા ભવિષ્ય પર કેન્દ્રિત છે, તાત્કાલિક લાભો પર નહીં. રાજકીય દબાણ હોવા છતાં, સરકારે રાજકોષીય શિસ્ત માટે પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી છે. બજેટ દર્શાવે છે કે સરકાર માટે દેશનું ભવિષ્ય સર્વોપરી છે. આ 1988-89માં એનડી તિવારીના બજેટથી તદ્દન વિપરીત છે, જે સિંદૂર અને કાજલ જેવી વસ્તુઓ પર સાંકેતિક કર રાહતો માટે સમાચારમાં હતું. આ બજેટ ખરેખર મહિલાઓ અને યુવાનોના સશક્તિકરણ અને પ્રગતિને સમર્પિત છે. અમૃત કાલ તરફ આગળ વધીને સરકાર 2047 સુધીમાં દેશને વિકસિત બનાવવાનો માર્ગ તૈયાર કરી રહી છે.
આજનું બજેટ મજબૂત નાણાકીય ક્ષેત્ર સાથે ટેક્નોલોજી આધારિત અને જ્ઞાન આધારિત અર્થવ્યવસ્થાને પણ પ્રોત્સાહન આપશે, જેનો સૌથી વધુ લાભ યુવાનોને મળશે. આ એક નવા ભારતનું બજેટ છે, જે તેના ભાગ્યની મુલાકાત લેવાની પ્રક્રિયામાં દેશની સંભવિતતાને ટેપ કરવા માટે તૈયાર છે.'સપ્તર્ષિ'ના રૂપમાં સરકારની સાત પ્રાથમિકતાઓની ફિલસૂફી બજેટમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. પ્રથમ પ્રાથમિકતા સર્વસમાવેશક વિકાસ છે. છેલ્લા નવ વર્ષથી સરકાર 'સબકા સાથ, સબકા વિકાસ અને સબકા પ્રયાસ'ના સંકલ્પના અનુસાર કામ કરી રહી છે. સરકાર કૃષિ અને અન્ય પ્રવૃત્તિઓ માટે ડિજિટલ પબ્લિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર દ્વારા ખેડૂતોને સમૃદ્ધ બનાવવા માંગે છે. આ ઉદ્દેશ્યને પરિપૂર્ણ કરવા માટે પશુપાલન, મત્સ્યપાલન અને ડેરી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને કૃષિ લોનનો વિસ્તાર વધારીને 20 લાખ કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવ્યો છે. બાજરીને આપવામાં આવતું પ્રોત્સાહન ખેડૂતો માટે ફાયદાકારક હોવાની સાથે પોષણને પહોંચી વળવામાં મદદરૂપ થશે.
રાજ્યના લોકોને હોકર્સ પર નિર્ભર બનાવવાને બદલે સરકાર લોકોને કૌશલ્ય બનાવીને સશક્તિકરણ પર ધ્યાન આપી રહી છે. શિક્ષણ, આરોગ્ય અને કૌશલ્ય વિકાસ માટે બજેટમાં ઘણા મહત્વપૂર્ણ પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે 157 નવી નર્સિંગ કોલેજોની સ્થાપના કરવામાં આવશે. ફાર્માસ્યુટિકલ્સમાં સંશોધન અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવાની સાથે શિક્ષકોની તાલીમ માટે નવું માળખું તૈયાર કરવામાં આવશે. બાળકો અને કિશોરોના વ્યક્તિત્વ નિર્માણમાં મદદ કરવા માટે રાષ્ટ્રીય ડિજિટલ પુસ્તકાલય બનાવવામાં આવશે. તેની સુવિધા ગમે ત્યાંથી મેળવી શકાય છે.
બીજી પ્રાથમિકતા છેલ્લી માઈલ કનેક્ટિવિટી સુનિશ્ચિત કરવાની છે. આ માટે સરકાર દૂર-સુદૂર, દુર્ગમ અને અવિકસિત વિસ્તારોમાં જરૂરી સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવાના પ્રયાસો કરી રહી છે. જેમાં આદિવાસીઓ જેવા વંચિત વર્ગના વિસ્તારોને પ્રાથમિકતા આપવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. આકાંક્ષા વિકાસ બ્લોક કાર્યક્રમમાં આરોગ્ય, શિક્ષણ, પોષણ અને અન્ય પાસાઓના આધારે 500 વિકાસ બ્લોકનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. જે ગરીબ કેદીઓને જામીનની રકમ અથવા દંડની રકમ ચૂકવવામાં અસમર્થ હોય તેમને આર્થિક સહાય આપવામાં આવશે.
ત્રીજી પ્રાથમિકતા લાંબા ગાળાના ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સમાં રોકાણ સાથે સંબંધિત છે. સરકારે મૂડી ખર્ચમાં 33 ટકાનો વધારો કરીને આ દિશામાં 10 લાખ કરોડ રૂપિયા ફાળવ્યા છે. આ વિકાસને વેગ આપવા, રોજગારીનું સર્જન કરવામાં અને ખાનગી રોકાણ આકર્ષવામાં મદદ કરશે. આમાં રાજ્યોને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે કેન્દ્રએ તેમને 50 વર્ષ માટે 1.3 લાખ કરોડ રૂપિયાની વ્યાજમુક્ત લોન ઓફર કરી છે. રેલ્વે માટે અત્યાર સુધીની સૌથી વધુ 2.40 લાખ કરોડ રૂપિયાની મૂડી ફાળવણી કરવામાં આવી છે. તે જ સમયે, 75,000 કરોડના રોકાણ સાથે 100 મહત્વપૂર્ણ ટ્રાન્સપોર્ટ ઇન્ફ્રા પ્રોજેક્ટ્સ તૈયાર કરવામાં આવશે. હવાઈ પરિવહન જોડાણ સુધારવા માટે 50 વધારાના એરપોર્ટ અને હેલીપોર્ટ તેમજ અન્ય સંબંધિત સુવિધાઓ વિકસાવવામાં આવશે.
ચોથી પ્રાથમિકતા ભારત સાથે સંકળાયેલી શક્યતાઓનો લાભ ઉઠાવવાની છે. સરકાર સુશાસન, પરિવહન, જવાબદાર વહીવટ અને નાગરિક કલ્યાણ માટે પ્રતિબદ્ધ છે. વ્યવસાય કરવાની સરળતા માટે સરકારે 39,000 અનુપાલન ઘટાડ્યા છે અને 3,400 કાનૂની જોગવાઈઓ બિન-ગુનાહિત પ્રકૃતિની કરી છે. પાંચમી પ્રાથમિકતા ટકાઉ વિકાસ માટે હરિયાળી વૃદ્ધિ સુનિશ્ચિત કરવાની છે. આ દિશામાં કાર્બન ઉત્સર્જન અને અશ્મિભૂત ઇંધણની આયાત પર નિર્ભરતા ઘટાડવા માટે રૂ. 19,700 કરોડની ફાળવણી કરવામાં આવી છે. ઉર્જા સંક્રમણ માટે અને નેટ-ઝીરો લક્ષ્યાંકને પહોંચી વળવા માટે રૂ. 35,000 કરોડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે.
છઠ્ઠી અગ્રતા હેઠળ યુવાનોની ક્ષમતાઓને નવો આયામ આપવા માટે સરકારે પીએમ કૌશલ વિકાસ યોજના 4.0, સ્કિલ ઈન્ડિયા ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ અને રાષ્ટ્રીય એપ્રેન્ટિસશિપ પ્રમોશન સ્કીમ જેવી વિવિધ પહેલો હાથ ધરી છે. હવે યુવાનોને આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ એટલે કે AI અને રોબોટિક્સ જેવી આધુનિક ટેક્નોલોજીની પણ તાલીમ આપવામાં આવશે. તેમને ભથ્થા આપવાની સાથે નોકરીદાતાઓ સાથે પણ જોડવામાં આવશે.7 લાખ સુધીની કરમુક્તિ મધ્યમ અને નોકરિયાત લોકોને મોટી રાહત આપશે, જેમાં મોટી સંખ્યામાં યુવાનો છે. બજેટમાં રજૂ કરવામાં આવેલી પ્રધાનમંત્રી વિશ્વકર્મા કૌશલ સન્માન યોજના (PM VIKAS) હેઠળ યુવાનોને કુશળ બનાવવામાં આવશે. પ્રધાનમંત્રી કૌશલ વિકાસ યોજના 4.0 શરૂ કરવામાં આવશે. યુવાનોને કૌશલ્યવાન બનાવવા માટે વિવિધ રાજ્યોમાં 30 સ્કીલ ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ સેન્ટરની સ્થાપના કરવામાં આવશે.
સાતમી પ્રાથમિકતા નાણાકીય ક્ષેત્ર સાથે સંબંધિત છે જેનું મજબૂત સ્વરૂપ વિકસિત ભારત માટે ખૂબ જ જરૂરી છે. નાણાકીય સુધારાઓ અને તકનીકી અપગ્રેડેશનને કારણે નાણાકીય સમાવેશમાં વધારો થવા સાથે વધુ સારી સુવિધાઓ મળી છે. બજેટમાં MSMEs માટે ક્રેડિટ ગેરંટી સ્કીમ તેમજ નેશનલ ફાઇનાન્શિયલ ઇન્ફોર્મેશન રજિસ્ટ્રી અને સરળ નાણાકીય ક્ષેત્રના નિયમોમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. એકંદરે બજેટ પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે સરકાર આગામી 25 વર્ષમાં દેશને વિકસિત રાષ્ટ્ર બનાવવા માટે સંપૂર્ણ પ્રતિબદ્ધ છે.
(દેવરયા વડા પ્રધાનની આર્થિક સલાહકાર પરિષદના અધ્યક્ષ છે અને આદિત્ય સિંહા વડા પ્રધાનની આર્થિક સલાહકાર પરિષદમાં વધારાના ખાનગી સચિવ છે)