Kapalbhati Pranayama: કપાલભાતિ પ્રાણાયામ સ્વાસ્થ્ય લાભો: યોગ એ ભારતીય સંસ્કૃતિની એક અમૂલ્ય ભેટ છે. યોગ માત્ર શારીરિક સ્વાસ્થ્ય જ સુધારે છે પણ માનસિક બીમારીઓને પણ દૂર કરે છે. વિવિધ યોગ આસનોમાં, સૌથી અસરકારક કપાલભાતિ પ્રાણાયામ છે.
આજકાલ, લોકો વજન ઘટાડવા, પેટની ચરબી ઘટાડવા, તણાવ દૂર કરવા અને માનસિક શાંતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે કપાલભાતિ પ્રાણાયામનો અભ્યાસ કરી રહ્યા છે. કપાલભાતિ સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે, પરંતુ આ પ્રાણાયામ બધી ઉંમરના લોકો માટે યોગ્ય નથી.
કપાલભાતિ પ્રાણાયામ શું છે?
યોગ ગુરુ દીપક તંવરના મતે, "કપાલ" નો અર્થ કપાળ અથવા મગજ છે, અને "ભાતી" નો અર્થ તેજ અથવા પ્રકાશ છે. કપાલભાતિ એક એવી પ્રથા છે જે મનને સ્પષ્ટ કરે છે અને શરીરને ઉર્જા આપે છે. કપાલભાતિ પ્રાણાયામમાં ઝડપથી શ્વાસ બહાર કાઢવાનો અને કુદરતી રીતે શ્વાસ લેવાનો સમાવેશ થાય છે. આ માત્ર માનસિક સ્વાસ્થ્યને જ નહીં પરંતુ પાચનતંત્રને પણ સુધારે છે.
કપાલભાતિ કોણ કરી શકે?
યોગ ગુરુ દીપક તંવરના મતે, ફક્ત અમુક રોગોથી પીડિત અને મર્યાદિત ઉંમરના લોકોએ જ કપાલભાતી કરવી જોઈએ.
- 18 થી 60 વર્ષની વયના સ્વસ્થ પુરુષો અને સ્ત્રીઓ
- જે લોકોને સ્થૂળતા, કબજિયાત અને પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ છે
- માનસિક તાણ, ચિંતા અને હતાશાથી પીડાતા લોકો
- જે લોકો પેટની ચરબી અને વજન ઘટાડવા માંગે છે
- હોર્મોનલ અસંતુલનથી પીડાતી સ્ત્રીઓ
- થાઇરોઇડ, PCOD, અનિયમિત માસિક સ્રાવથી પીડાતી સ્ત્રીઓ.
- જે લોકો લાંબા સમય સુધી પ્રદૂષણ અને ગંદકીમાં રહે છે અને તેમના ફેફસાંને મજબૂત બનાવવાની જરૂર છે.
- જે વિદ્યાર્થીઓ તેમના અભ્યાસમાં ધ્યાન અને એકાગ્રતા સુધારવા માંગે છે
કપાલભાતિ કોણે ન કરવી જોઈએ?
કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં કપાલભાતિ પ્રાણાયામ કરવાની મનાઈ છે.
- કપાલભાતિ પેટના સ્નાયુઓ પર દબાણ લાવે છે. તેથી, સગર્ભા સ્ત્રીઓએ કપાલભાતિ ન કરવી જોઈએ. પેટ પર આ દબાણ ગર્ભને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
- સિઝેરિયન ડિલિવરી પછી સ્ત્રીઓએ કપાલભતી ન કરવી જોઈએ. કપાલભતી ફક્ત સી-સેક્શન ડિલિવરીના એક વર્ષ પછી જ કરવી જોઈએ.
- હાઈ બ્લડ પ્રેશર અને હૃદયની સમસ્યાઓ ધરાવતા લોકોએ કપાલભાતિ ટાળવી જોઈએ. કપાલભાતિ રક્ત પ્રવાહ વધારે છે, જે બ્લડ પ્રેશરને વધુ વધારી શકે છે.
- કપાલભાતિ શરીર પર વધારાનું દબાણ લાવે છે, જેના કારણે ક્યારેક માથાનો દુખાવો અને શરીરમાં તીવ્ર દુખાવો થઈ શકે છે.
- કપાલભાતિમાં ઝડપી શ્વાસ બહાર કાઢવાની પ્રક્રિયા ગેસ્ટ્રિક અલ્સર અથવા હર્નિયાની સમસ્યાઓને વધારી શકે છે.
કપાલભાતિ કરવાના 5 ફાયદા -કપાલભાતીના ફાયદા
યોગ ગુરુ દીપક તંવર કહે છે કે કપાલભાતિ કરવાથી શરીરને ફક્ત એક જ નહીં પરંતુ ઘણા ફાયદા થાય છે. આમાં શામેલ છે:
પેટની ચરબી ઓછી કરે છે
- કપાલભાતિની ઝડપી શ્વાસ બહાર કાઢવાની પ્રક્રિયા પેટના સ્નાયુઓને સક્રિય કરે છે. આ ચયાપચયને ઝડપી બનાવે છે અને પેટની ચરબી અને શરીરની વધારાની ચરબી ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
ફેફસાના કાર્યમાં સુધારો કરે છે
- આ પ્રાણાયામ દરમિયાન હવાનો ઝડપી શ્વાસ અને શ્વાસ બહાર કાઢવાથી ફેફસાંમાંથી પ્રદૂષિત હવા દૂર કરવામાં મદદ મળે છે, જેનાથી ફેફસાંનું કાર્ય સુધરે છે.
પેટની સમસ્યાઓ દૂર કરે છે
- કપાલભાતિ કરવાથી અગ્નિ તત્વ પ્રજ્વલિત થાય છે, જે પાચનમાં સુધારો કરે છે. યોગ ગુરુઓના મતે, દરરોજ આ આસનનો અભ્યાસ કરવાથી કબજિયાત, ગેસ અને પેટની સમસ્યાઓમાં રાહત મળે છે.
માનસિક તણાવ ઓછો કરે છે
- કપાલભાતિ દરમિયાન શ્વાસ લેવાની પ્રક્રિયા મગજમાં ઓક્સિજનનો પ્રવાહ વધારે છે, જે તણાવ, હતાશા અને નકારાત્મક વિચારોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
ત્વચાની ચમક સુધારે છે
- કપાલભાતિ પ્રાણાયામ શરીરમાં રક્ત પ્રવાહ સુધારે છે. આ ત્વચા પરના ડાઘ અને ડાઘ ઘટાડે છે અને ત્વચાની ચમક પણ વધારે છે.
- યોગ ગુરુઓના મતે, કપાલભાતિ શરીરને અનેક ફાયદાઓ પ્રદાન કરે છે. જોકે, કપાલભાતિ કરતા પહેલા એક ગ્લાસ પાણી પીવું જરૂરી છે. સવારે કપાલભાતિ કરતા પાંચ મિનિટ પહેલા પાણી પીવો.
નિષ્કર્ષ
કપાલભાતિ પ્રાણાયામ સ્વાસ્થ્ય સુધારે છે. જોકે, કપાલભાતિ બીમારીના પ્રકાર અને ઉંમર અનુસાર કરવી જોઈએ. જો તમને ડાયાબિટીસ, ફેફસાના રોગ અથવા અન્ય કોઈ ગંભીર બીમારી છે અને તમે તેને નિયંત્રિત કરવા માટે દવા લઈ રહ્યા છો, તો કપાલભાતિનો અભ્યાસ કરતા પહેલા નિષ્ણાતની સલાહ લો.