INSV Kaundinya Porbandar: ભારતના સમૃદ્ધ દરિયાઈ ઇતિહાસ અને પ્રાચીન જહાજ નિર્માણ કૌશલ્યને ફરીથી જીવંત કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે, 'INSV કૌંડિન્ય' નામનું એક અનોખું જહાજ ડિસેમ્બરના અંતમાં પોરબંદરથી ઓમાનની ઐતિહાસિક સફર માટે રવાના થશે. આ જહાજ 2,000 વર્ષ જૂની 'ટંકા' પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવ્યું છે, જ્યાં લાકડાના પાટિયાઓને નાળિયેર-ફાઇબરના દોરડા વડે સીવીને જોડવામાં આવ્યા છે, અને ક્યાંય પણ ખીલાનો ઉપયોગ થયો નથી. આ માત્ર પવન ઊર્જાથી ચાલતું જહાજ કોઈ એન્જિન કે જીપીએસ વિના, સંપૂર્ણપણે પ્રાચીન પદ્ધતિઓ પર આધાર રાખે છે.
અજંતા ગુફાઓના ચિત્રોમાંથી પ્રેરણા લઇને જહાજ બનાવાયું
આધુનિક યુગમાં આવી ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને જહાજ બનાવવું એ એક અદ્ભુત સિદ્ધિ છે. 'INSV કૌંડિન્ય' ની ડિઝાઇન અજંતા ગુફાઓમાં મળી આવેલા ચિત્રોથી પ્રેરિત છે, જે ભારતના પ્રાચીન દરિયાઈ વેપાર અને જહાજ નિર્માણ કૌશલ્યને દર્શાવે છે. કેન્દ્ર સરકારે 2023 માં આ પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપી હતી, જેનો મુખ્ય હેતુ વિશ્વ સમક્ષ ભારતના આ ભવ્ય વારસાને ઉજાગર કરવાનો હતો. ગોવામાં એક કંપનીએ લગભગ 2000 વર્ષ જૂની 'ટંકા' પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને આ જહાજનું નિર્માણ કર્યું છે. કેરળના કુશળ કારીગરો દ્વારા, માસ્ટર શિપરાઈટ બાબુ શંકરનના નેતૃત્વ હેઠળ, સંપૂર્ણપણે પરંપરાગત પદ્ધતિઓ અને કાચા માલનો ઉપયોગ કરીને હાથથી સીવેલા સાંધા બનાવવામાં આવ્યા છે. સંસ્કૃતિ મંત્રાલય દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવેલ આ પ્રોજેક્ટ, નૌકાદળ અને હોદી ઇનોવેશન્સના સહયોગથી સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ થયો છે.
જહાજનું નામ મહાન ભારતીય નાવિક 'કૌંડિન્ય' ના નામ પરથી રખાયું
આ જહાજનું નામ મહાન ભારતીય નેવિગેટર 'કૌંડિન્ય' ના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે, જેમણે હિંદ મહાસાગર પાર કરીને દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયાની યાત્રા કરી હતી. આ વર્ષે 20 મેના રોજ, આ ટાંકાવાળું જહાજ, ઇન્ડિયન નેવલ સેઇલિંગ વેસલ (INSV) કૌંડિન્ય, ભારતીય નૌકાદળના કાફલામાં સામેલ કરવામાં આવ્યું હતું. આધુનિક જહાજોથી વિપરીત, 'INSV કૌંડિન્ય' માં ચોરસ કપાસના સઢ અને સુકાનની જગ્યાએ સ્ટીયરિંગ બોર્ડ છે, જેનો ઉપયોગ સુકાનની શોધ પહેલાં જહાજને નિયંત્રિત કરવા માટે થતો હતો. જહાજના સઢ પર ગાંડાબેરુન્ડા (એક પૌરાણિક પક્ષી) અને સૂર્યની આકૃતિઓ અંકિત છે, જ્યારે તેના ધનુષ્યમાં કોતરેલો સિંહ અને હડપ્પા શૈલીનો પથ્થરનો લંગર તેની પ્રાચીન ઓળખને વધુ મજબૂત બનાવે છે.
સંસ્કૃતિ મંત્રાલય દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવ્યું, 2 વર્ષમાં પૂર્ણ થયું
સંસ્કૃતિ મંત્રાલય, નૌકાદળ અને હોદી ઇનોવેશન્સ ટાંકા તકનીકોનો ઉપયોગ કરીને જહાજ બનાવવાના પ્રોજેક્ટમાં સામેલ હતા. જુલાઈ 2023 માં તેમની વચ્ચે એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. સંસ્કૃતિ મંત્રાલયે આ માટે ભંડોળ પૂરું પાડ્યું હતું. કેરળના કારીગરોએ તેને બનાવવા માટે સંપૂર્ણપણે પરંપરાગત પદ્ધતિઓ અને કાચા માલનો ઉપયોગ કર્યો. માસ્ટર શિપરાઈટ બાબુ શંકરનની આગેવાની હેઠળ હજારો કારીગરોએ હાથથી સીવેલા સાંધા બનાવ્યા. આ જહાજ ફેબ્રુઆરી 2025 માં ગોવાના હોડી શિપયાર્ડ ખાતે લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. નૌકાદળે જણાવ્યું હતું કે, 'આ જહાજ બનાવવા માટે લાકડા, કાથીના દોરડા અને સિન્થેટીક્સનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. તે અજંતા ગુફાઓમાંથી એક ચિત્રથી પ્રેરિત હતું. આ આપણા આધુનિક જહાજ નિર્માણ ઇતિહાસમાં એક દુર્લભ સિદ્ધિ છે.'
ખલાસીઓને સઘન તાલીમ આપવામાં આવી
આ પ્રકારના જહાજને ચલાવવાનો વ્યવહારુ અનુભવ આજે કોઈને નથી, જેના કારણે તેના ક્રૂ સભ્યો છેલ્લા ઘણા મહિનાઓથી વિશેષ તાલીમ લઈ રહ્યા છે. આ જહાજમાં ન તો એન્જિન છે કે ન તો આધુનિક જીપીએસ સિસ્ટમ; તે માત્ર ચોરસ કપાસના સઢ અને પેડલ્સથી સજ્જ છે, અને સંપૂર્ણપણે પવન ઊર્જા પર નિર્ભર રહેશે. નૌકાદળે હોડી ઇનોવેશન અને પરંપરાગત કારીગરોની મદદથી ખ્યાલ વિકાસથી લઈને ડિઝાઇન, તકનીકી માન્યતા અને બાંધકામ સુધીના સમગ્ર પ્રોજેક્ટનું નિરીક્ષણ કર્યું. કોઈ જૂના બ્લુપ્રિન્ટ્સ કે અવશેષોના અભાવને કારણે તેની ડિઝાઇન અને બાંધકામમાં અનેક તકનીકી પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો. લાકડાના ભાગો અને પરંપરાગત સ્ટીયરિંગ મિકેનિઝમ્સથી બનેલ આ જહાજ, વિશ્વના કોઈપણ નૌકાદળમાં હાજર કોઈપણ જહાજ કરતાં અલગ અને અનોખું છે.
'INSV કૌંડિન્ય' ની આ સફર માત્ર એક દરિયાઈ યાત્રા નથી, પરંતુ ભારતના હજારો વર્ષ જૂના દરિયાઈ વેપાર ઇતિહાસ અને અજોડ જહાજ નિર્માણ કૌશલ્યનું જીવંત પ્રદર્શન છે. નૌકાદળે જણાવ્યા અનુસાર, આ જહાજના નિર્માણ માટે લાકડા, કાથીના દોરડા અને સિન્થેટીક્સનો ઉપયોગ કરાયો હતો. તે અજંતા ગુફાઓમાંથી એક ચિત્રથી પ્રેરિત હતું. આ આપણા આધુનિક જહાજ નિર્માણ ઇતિહાસમાં એક દુર્લભ સિદ્ધિ છે." આ પ્રોજેક્ટનો બીજો તબક્કો જહાજને પરંપરાગત દરિયાઈ વેપાર માર્ગો પર ચલાવવાનો છે, જે ગુજરાતથી ઓમાન સુધીની આ પ્રથમ દરિયાઈ સફર સાથે શરૂ થશે. આ ઐતિહાસિક સફર ભારતની દરિયાઈ શક્તિ અને સાંસ્કૃતિક વારસાને વૈશ્વિક મંચ પર ફરી એકવાર સ્થાપિત કરશે.